"گاه شمار تبری" بازمانده گاهشمارهای ایران باستان/ فراموشی جشن های محلی

به گزارش خبرنگار مهر، مبداء این گاه شماری بر اساس سال شماری و محاسبات کنونی از سال 489 م است که همزمان با شاهنشاهی قباد ساسانی است.

در این سامانه گاه شماری سال 365 روز است که از 12 ماه سی روزه و پنج روز اندرگاه تشکیل شده است و برای ثابت نگه داشتن سال تبری هر چهار سال یک روز را به انتهای اندرگاه می افزایند که این کبیسه شیشک است.

آیین ها و جشن های وابسته به گاهشماری هنوز برگزار می شود که مهمترین آنها بیس شش عیدما و تیرماه سیزه است.

مدرس دانشگاه و دکتری تاریخ علوم در زمینه جشن ها و آیین های وابسته به گاه شماری تبری می گوید: جشن ها و آیین های وابسته به گاه شماری تبری قدمتی کهن دارد، آخرین بازمانده جشن های ایران باستان است که در هر منطقه تبرستان با آداب و روسم آن اجرا می شود.

سید رحیم موسوی افزود: پس از ورود دین مبین اسلام متناسب با آن تغییر یافته است و مهمترین جشن های بازمانده در تبرستان شامل نورزما برابر با 28 تیرماه گاه شمار کنونی و تیرماه سیزه برابر با 12 آبان کنونی است.

وی اظهار داشت: این دو جشن هنوز در گوشه و کنار تبرستان برگزار می شود و بی تردید گستردگی بحث و بررسی جشن ها و آیین های وابسته به گاه شماری به گونه ای است که باید بیشتر روی آن پژوهش شود.

آیین های گاهشمار تبری

وی یادآور شد: آیین مادرمه، جشن میروز و دیگر جشن ها نیز برگزار می شد که اکنون نشانی از آن نیست.

به گفته موسوی، با نگاهی به گاه شماری های قومی و محلی ایران می توان دریافت که تعدادی از آنها بازماندگان گاه شماریهای کهن ایرانی هستند و بهی دیگر نیز گاه شماریهای دینی است.

این مدرس دانشگاه افزود: گاه شماری های یهودی، زرتشی، آشوری، صابئین مندایی، مسیحی دارای خاستگاه مذهبی است.

وی یادآور شد: همچنین گاه شماریهای قره یی ترکمنی، اعتدالی، کردی، دریایی جنبوی، بلوچی – سیستانی، کودهشت لرستان، دیکلی، پشت کوه ایلام و گاهشماری تبری که برخی شان هنوز هم تا حدودی رایج است، گاه شماری قومی و محلی ایران است.

وی افزود: نخستین بار با کشف سکه هایی از اسپهبدان گیل گاوه به استناد تاریخ ناشناخته ای که بر روی سکه ها ضرب شده بود، جمشید انوالا این فرضیه را طرح کرد که این تاریخ ها بر مبنای گاه شمار تبری است و پس از آن کسانی همانند کارکوات و نقی زاده این نظریه را پذیرفتند اما تقی زاده بعدها نظرش را پس گرفت.

موسوی گفت: نتایج بررسیها نشان می دهد که تبرستان از مناطقی است که در آن نوع گاهشماری همانند گاه شماری های ایرانی 365 روزه است و با توجه به محاسبات انجام شده محققان مازندران و شواهد نگاهداشت سال از سوی مردم، مبداء این گاهشاماری سال 489 م است.

دکتری تاریخ علوم ادامه داد: این گاه شماری پش از مبداء خود به اعتقاد برخی گردان بود و با اعمال کبیسه در سال 489 م نسبت آن با دیگر گاه شمارهای خورشیدی ثابت ماند.

وی افزود: گاه شمار تبری دارای 12 ماه 30 روزه و همچنین پنج روز اندرگاه است که پتک نام دارد، اندرگاه تبری در پایان ماه ششم یعنی اونه ما قرار دارد.

سید رحیم موسوی ادامه داد: کبیسه گیری در این گاه شماری همانند گاه شماری خراجی دوره ساسانیان است، به روز کبیسه، شیشک می گویند که پیش از پتک هر چهار سال یکبار اعمال می شود و این گاه شماری جشن ها و آیین های خاص خود را دارد که بیس شش عیدماه، تیرماه سیزده شو و مادرمه بازماندگان آیین های وابسته به گاه شماری هستند.

ماهها و فصل های گاه شمار تبری

وی درباره ماهها و فصل ها در گاهشماری تبری می گوید: ویهار، وهار ، باهار شامل دو بخش گرم و سرد، تاوسون شامل سه بخش تاوسونف انجیل پچ ما و تاوسون سر، پییز شامل گرم پییز و سرد پییز، زمسون شامل گت چله، خورده چله، پیرزنا عجوز نیز در انتهای آن قرار دارد و روزهای پایانی اسفن را شتر آبستن ما نیز گفته اند.

کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران به رسم زیبا و دلنشین مادرمه، آیین نوروز خوانی و شیرینی پزان اشاره کرد و گفت: از دیگر سنت های مردم مازندران قبل از آغاز سال نو پختن انواع شیرینی های خانگی است.

ژیلا امیر آقایی در گفتگو با خبرنگار مه با اشاره به اینکه در شب سال تحویل برای اعلام آن از شلیک گلوله و خواندن اذان استفاده می کنند، گفت: مادرمه اولین فردی که وارد خانه بعد از تحویل سال می شود می گویند که آیین سنتی مازنی هاست که برکت را به خانه ها می آورد بهمراه گل سبزه، آب و آیینه به نشانه میمنت، برکت و خوشبختی به داخل خانه  می آورد.

مادرمه رسم بجا مانده از ایران باستان

امیرآقایی بیان داشت: مارمه یکی از زیباترین رسم های بجا مانده از دوران باستان می باشد که متاسفانه در بسیاری از اقوام ایرانی منسوخ شده است ولی در بین مردم مازندران این رسم هنوز پابرجاست.

وی با بیان اینکه بزرگان فامیل برای عیدی به بچه ها، تخم مرغ رنگی پخته می دهند، اذعان داشت: بچه ها با تخم مرغ های عیدی خود بازی مرغنه جنگی راه می انداختند و هر کدام برنده می شدند سر تخم مرغ را با انگشت سبابه و شصت سر آن با ضربه ترک می خورد.

امیرآقایی با اشاره به اینکه در شب یا روز تحویل سال سنت است که سبزی پلو ماهی، کوکو سبزی و فسنجان پخت می کنند.

تیرماه سیزه شو

به گزارش مهر، بر اساس تقویم باستانی مازندران شب سیزدهم تیرماه ( ازماه های تقویم مازندرانی که با تیرماه خورشیدی متفاوت است ) جشن تیرماه سیزه شو در بندپی و مناطق کوه نشین جنوب شهرستان بابل برگزار می شود. این جشن را * تیرگان * نیز می نامند چون سیزدهمین روز هر ماه قدیم نیز تیر نامگذاری شده است و همزمان شدن نام روز با نام ماه را به عنوان تیرگان جشن می گیرند.
 
در مازندران جشن تیرگان که به جشن تیرما سیزده شو نیز معروف است، برابر می شود با روز ۱۳ تیرما از تقویم تپوری (تبری یا مازندرانی) همچنان با شکوه پایدار مانده و مردم مازندران چند روز قبل از ۱۳ تیرما به برگزاری جشن ها و مراسم شادی می پردازند و این جشن را زنده نگه داشته اند. از آئین های این جشن در مازندران ، لالزنشو می باشد که به صورت یک بازی انجام می شود.

به گزارش مهر، در طول تاریخ اقوام ایرانی به نسبت حضورشان در جریان تمدن ایران زمین و نیازهایشان از تمدن، گاهشماری را بکار برده اند که تابعی از جغرافیای قومی و مذهبی آنهاست و در گوشه و کنار ایران هنوز گاه شماریهای وجود دارند که همچنان از سوی بومیان به کار گرفته می شوند و طی قرن ها اتکاء آنها و باورهایشان به این گاه شماریها بوده است.